کارآفرینی یا شروع یک کسب‌وکار جدید با ایجاد ارزش اقتصادی، محرک کلیدی توسعۀ اقتصادی است. در شرایطی که جهان از یکسو با اثرات همه‌گیری کووید-19 و از سوی دیگر با شوک‌هایی همچون جنگ بین روسیه و اوکراین و افزایش هزینه‌های انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کند، کارآفرینی می‌تواند به بهبود اقتصادی کمک نماید. توسعۀ کسب‌وکارهای نو از مسیر ایجاد شغل، افزایش درآمد خانوارها، و کاهش فقر به پایداری اقتصادی کمک می‌کند. در هر برهه‌ای، به ویژه در زمان بحران‌ها، ضروری است که چارچوب‌های ملی برای ارتقای کارآفرینی به دقت تعریف و اندازه‌گیری شود. هر ساله سه مؤسسۀ بین‌المللی به بررسی وضعیت کارآفرینی در سطوح ملی، منطقه‌ای، و جهانی می‌پردازند که عبارتند از: شبکۀ جهانی کارآفرینی ( Global Entrepreneurship Network)، مؤسسه جهانی کارآفرینی و توسعه (Global Entrepreneurship and Development Institute)، و دیده‌بان جهانی کارآفرینی (Global Entrepreneurship Monitor).

معرفی دیده‌بان جهانی کارآفرینی

دیده‌بان جهانی کارآفرینی با سابقۀ 24 سال فعالیت، معتبرترین و پرسابقه‌ترین مؤسسۀ جهانی در حوزۀ کارآفرینی است که گزارشات سالانۀ آن مورد استناد طیف زیادی از نهادهای آکادمیک و دولتی قرار می‌گیرد. این مؤسسه یک کنسرسیوم دانشگاهی مرکب از گروه‌های پژوهشی مختلفی است که هدف آن جمع‌آوری و تحلیل داده‌های فعالیت‌های کارآفرینانه در سطح جهان جهت ارائه راهنمایی‌های ارزشمند برای سیاستگذاران است. در سه دهۀ گذشته بیش از سه میلیون نفر از سراسر دنیا به عنوان مصاحبه‌شونده در تهیۀ گزارشات سالانۀ این مؤسسه نقش داشته‌اند. اولین گزارش GEM که در سال 1999 منتشر شد، فقط 10 کشور را پوشش می‌داد، اما در حال حاضر حدود 120 کشور از گوشه و کنار جهان در تحقیقات GEM شرکت می‌کنند. این مؤسسه با استفاده از ابزارهایی همچون مصاحبۀ حضوری، مصاحبۀ تلفنی، و پرسشنامه به بررسی نظرات جمعیت بزرگسال کشورها (Adult Population Survey) و همچنین خبرگان (National Expert Survey) آن‌ها می‌پردازد. برآیند نظرات این دو طیف از مشارکت‌کنندگان، تصویری جامع از وضعیت کارآفرینی در هر کشور ارائه می‌دهد. در سال ۱۳۸۶ ایران به عنوان چهل و چهارمین کشور به دیده‌بان جهانی کارآفرینی پیوست و دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران نمایندۀ ایران در این مؤسسۀ جهانی شد.

مروری بر گزارش سال 2023

در گزارش سال 2023 دیده‌بان جهانی کارآفرینی برای ایجاد تصویری کامل از فعالیت‌های کارآفرینانۀ صورت گرفته در سال 2022، با بیش از 175.000 فرد و خبره از 51 کشور مصاحبه صورت گرفته است. این 51 کشور که آمارهای مربوط به فعالیت‌های کارآفرینانۀ خود را در اختیار GEM قرار داده‌اند، حدود دوسوم جمعیت جهان را شامل می‌شود؛ از چین با جمعیت 1.3 میلیارد نفر گرفته تا هند که با توجه به برآورد سازمان ملل متحد احتمالاً پرجمعیت‌ترین کشور دنیا در سال 2023 معرفی می‌شود. دیده‌بان جهانی کارآفرینی برای ارائه ارزیابی صحیح، کشورهای مشارکت کننده در بررسی خود را بر اساس سرانۀ تولید ناخالص داخلی در سه دستۀ درآمد بالا، درآمد متوسط، و درآمد پایین تقسیم نموده است.

سطح A (بیش از 40 هزار): دلار اتریش، کانادا، قبرس، فرانسه، آلمان، اسرائیل، ایتالیا، ژاپن، لیتوانی، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، قطر، کره جنوبی، عربستان، اسلوونی، اسپانیا، سوئد، سوئیس، امارات، انگلیس، آمریکا

سطح B (بین 20 تا 40 هزار دلار): آرژانتین، شیلی، کرواسی، یونان، مجارستان، لتونی، مکزیک، عمان، پاناما، لهستان، پورتوریکو، رومانی، صربستان، اسلواکی، تایوان، اروگوئه

سطح C (کمتر از 20 هزار دلار): برزیل، چین، کلمبیا، مصر، گواتمالا، هند، اندونزی، ایران، مراکش، آفریقای جنوبی، توگو، تونس، ونزوئلا

گزارش سال 2023 بیان می‌کند که هر چند آثار همه‌گیری کووید-19 رو به پایان است، اما کاهش درآمد خانوارها همچنان ادامه دارد و در این میان کسانی که کمترین توان اقتصادی را داشته‌اند، بیش از همه آسیب دیدند. ترس از شکست، یک محدودیت مهم برای راه اندازی کسب و کار در بسیاری از اقتصادها از هر سه گروه درآمدی است. در تعدادی از اقتصادها از جمله برزیل، عربستان، قطر، هلند، پورتوریکو، و لهستان نسبت بالایی از بزرگسالان گفته‌اند که راه‌اندازی یک کسب و کار نسبتاً آسان است و فرصت‌های خوبی برای راه‌اندازی کسب‌وکار محلی وجود دارد. با این حال، حدود نیمی از کسانی که چنین فرصت‌هایی را درک می‌کنند، به دلیل ترس از شکست، از اقدام منصرف می‌شوند. کاهش خطرات و هزینه‌های درک شدۀ ناشی از شکست کسب و کار جدید، با ایجاد تغییراتی در مقررات ورشکستگی و ارتقای بهتر موفقیت‌های کارآفرینی می‌تواند تأثیر مثبتی در افزایش نرخ راه‌اندازی کسب‌وکارها به ویژه برای زنان داشته باشد.

در گزارش سال جاری GEM، بالاترین سطوح فعالیت کارآفرینی نوپا (Total early-stage Entrepreneurial Activity) مربوط به آمریکای لاتین و منطقۀ کارائیب بوده است. با این حال، سطوح فعالیت کارآفرینی از کشوری به کشور دیگر بسیار متغیر است. تنها در شش کشور بیش از یک نفر از هر چهار فرد بزرگسال وجود دارد که کسب و کار جدیدی را راه‌اندازی کرده یا اداره می‌کند (گواتمالا، کلمبیا، پاناما، شیلی، اروگوئه، و امارات متحده عربی). در مقابل، در سه اقتصاد یک نفر از هر 20 نفر همین کار را انجام می‌دهد (مراکش، یونان، و لهستان). توضیح این تفاوت‌ها ممکن است به همان اندازه که مربوط به متغیرهای اقتصادی است، در هنجارهای فرهنگی و اجتماعی نیز ریشه باشد. نکتۀ جالبی که در گزارش مورد اشاره قرار گرفته است، ارتباط منفی میان سطح کارآفرینی‌های نوپا با شاخص توسعۀ انسانی (Human Development Index) است. در گزارش سال قبل هم بین سطح کارآفرینی‌های نوپا با سرانۀ تولید ناخالص داخلی ارتباط منفی دیده شده بود. چرا بیشتر کشورهای مرفه و بهره‌مند از شاخص توسعۀ انسانی بالا، دارای سطوح پایین فعالیت‌های کارآفرینی نوپا هستند؟ یک دلیل شاید این باشد که سطوح بالاتر توسعۀ انسانی به طور بالقوه به معنای فرصت‌های شغلی مفیدتر است و در نتیجه جذابیت کارآفرینی را کاهش می‌دهد.

بیش از نیمی از کارآفرینان جدید اعلام کرده‌اند که همیشه پیامدهای اجتماعی را کسب‌وکارهایشان در نظر می‌گیرند (به استثنای نروژ، که جالب است). اکثر آن‌ها همچنین اعلام کرده‌اند که به پیامدهای زیست محیطی کسب‌وکارشان توجه می‌کنند (به جز اسرائیل و عمان). در سال گذشته، مردان بیشتر از زنان برای راه‌اندازی یک کسب و کار جدید تمایل داشتند. در بین کشورهای مورد بررسی، تنها چهار کشور وجود داشتند که در آنها سطح فعالیت کارآفرینی جدید زنان از مردان بیشتر بود (توگو، اندونزی، قطر، و لهستان) که نشان‌دهندۀ سه سطح درآمدی مورد استفاده توسط GEM برای طبقه‌بندی اقتصادها است. افراد جوان هنوز بیشتر از افراد مسن‌تر در حال راه‌اندازی مشاغل جدید هستند. در 37 کشور از 51 کشور بررسی شده، نرخ کل فعالیت کارآفرینی نوپا در گروه سنی 18 تا 34 سال از گروه سنی 35 تا 64 سال فراتر رفته است. این یک مزیت کارآفرینی برای جوامعی با جمعیت جوان‌تر و یک نقطۀ ضعف کارآفرینی برای آنهایی است که جمعیت‌شان رو به پیری است (مانند بسیاری از کشورهای شمال اروپا).

وضعیت ایران در گزارش سال 2023

دولت‌ها باید شرایط محیطی مطلوبی را برای افراد ایجاد کنند تا بتوانند کسب‌و‌کار جدیدی را شروع کنند و رشد دهند. دیده‌بان جهانی کارآفرینی 13 شاخص را تعریف کرده که بینش لازم را در مورد چگونگی تقویت چنین محیطی در اختیار سیاستگذاران قرار می‌دهد. این شاخص‌ها شرایط محیطی کارآفرینی را در یک کشور در ابعاد گوناگون اندازه‌گیری می‌کنند. یکی از کشورهایی که در گزارش سال جاری این مؤسسه مورد بررسی قرار گرفته، ایران است که در ادامه به واکاوی وضعیت کشورمان در هر یک از این شاخص‌ها می‌پردازیم:

1- سرمایۀ کارآفرینانه: این شاخص به این امر می‌پردازد که آیا بودجۀ کافی برای راه‌اندازی استارتاپ‌های جدید وجود دارد یا خیر. ایران از بین 13 کشور همگروه خودش، رتبۀ 7 را در این شاخص کسب نموده است.

2- سهولت دسترسی به سرمایۀ کارآفرینانه : این شاخص میزان آسانی دسترسی به گزینه‌های مالی را برای تأمین سرمایۀ فعالیت‌های کارآفرینانه اندازه‌گیری می‌کند. رتبۀ ایران از میان 13 کشور، 7 است.

3- سیاست دولت در حمایت و ارتباط: به بررسی سیاست‌های دولتی و میزان حمایت و ارتباط دولت با فعالیت‌های کارآفرینی می‌پردازد و بررسی می‌کند که آیا دولت حاضر به پذیرش ریسک و سرمایه‌گذاری‌ در کسب‌وکارهای نو هست یا خیر. ایران در این شاخص از میان 13 کشور در جایگاه 10 ایستاده است.

4- سیاست دولت در مالیات و بوروکراسی: این شاخص به بررسی ارتباط میان سطح مالیات و بوروکراسی با راه‌اندازی کسب‌وکار نو در کشورها می‌پردازد و بررسی می‌کند که مشاغل جدید از نظر دو عامل مذکور تا چه اندازه تحت فشار هستند. رتبۀ ایران در این شاخص از میان 13 کشور، 11 است.

5- برنامه‌های کارآفرینانه دولت: به این امر می‌پردازد که آیا برنامه‌های حمایتی دولت جهت تقویت استارتاپ‌ها بطور گسترده در دسترس همه هستند یا خیر. ایران در این شاخص از میان 13 کشور در جایگاه 11 ایستاده است.

6- آموزش کارآفرینی در مدرسه: این شاخص به ارزیابی فعالیت‌های کارآفرینانه در مدارس می‌پردازد و بررسی می‌کند که ایده‌های کارآفرینانه در مدارس تا چه اندازه معرفی و ترویج می‌شوند. جایگاه ایران در این شاخص از بین 13 کشور همگروه خودش، 10 است.

7- آموزش کارآفرینی پس از مدرسه: این شاخص به بررسی کمیت و کیفیت دوره‌های آموزشی ارائه شده در دانشگاه‌ها و مدارس کسب‌وکار می‌پردازد. ایران در این شاخص از میان 13 کشور، رتبۀ آخر را کسب نموده است.

8- انتقال تحقیق و توسعه: به این موضوع می‌پردازد که نتایج تحقیقات انجام شده در مراکز پژوهشی تا چه اندازه قابلیت انتقال به مشاغل جدید را دارد. ایران در این شاخص در جایگاه 9 از میان 13 کشور قرار دارد.

9- زیرساخت‌های تخصصی و تجاری: به ارزیابی سطح دسترسی به خدمات باکیفیت و مقرون به صرفه می‌پردازد. رتبۀ ایران در این شاخص از میان 13 کشور، 10 است.

10- سهولت ورود و پویایی بازار: این شاخص به بررسی میزان آزادی بازارها و رشد آن‌ها بدون دخالت‌های دولت از جمله قیمت‌گذاری و اعمال سیاست‌های کنترلی ورود به بازار می‌پردازد. رتبۀ ایران در این شاخص از میان 13 کشور، 9 است.

11- سهولت ورود به بازار و مقررات آن: به ارزیابی تأثیر مقررات حاکم بر بازار بر کسب‌وکارهای نو می‌پردازد و اینکه این مقررات بیشتر محدودکنندۀ ورود به بازار هستند یا تسهیل‌کنندۀ آن. ایران در این شاخص از بین 13 کشور در جایگاه آخر ایستاده است.

12- زیرساخت‌های فیزیکی: این شاخص به این امر می‌پردازد که زیرساخت‌های فیزیکی کشورها آیا از نظر عادلانه بودن، با کیفیت بودن، و مقرون به صرفه بودن در دسترس همه هستند یا خیر. ایران در این شاخص رتبۀ 8 را از میان 13 کشور همگروه خودش کسب نموده است.

13- هنجارهای اجتماعی و فرهنگی: به این موضوع می‌پردازد که فرهنگ عمومی جامعه تا چه اندازه مشوق کارآفرینی است و از فعالیت در بخش خصوصی و راه‌اندازی کسب‌وکار نو تجلیل می‌کند. ایران در این شاخص از میان 13 کشور، رتبۀ 10 را دارد.

همان‌طور که مشاهده می‌شود ایران بهترین وضعیت خودش را در شاخص‌های سرمایۀ کارآفرینانه، سهولت دستیابی به سرمایۀ کارآفرینانه، و زیرساخت‌های فیزیکی کسب کرده و در شاخص‌های برنامه‌های کارآفرینانۀ دولت و سهولت ورود به بازار و مقررات حاکم بر آن بدترین وضعیت را در میان همگروهی‌های خود حتی در مقایسه با ونزوئلا دارد.

شاخص زمینه کارآفرینی ملی

دیده‌بان جهانی کارآفرینی برآیند امتیاز حاصل از شاخص‌های قبلی را برای هر کشور محاسبه نموده و با تجمیع آن معیاری به نام شاخص کارآفرینی ملی (NECI) را تعریف کرده که بیانگر وضعیت نهایی کشورها در عرصۀ کارآفرینی است؛ اینکه یک کشور تا چه اندازه زمینه را برای کارآفرینی فراهم کرده است. رتبه‌بندی کشورها بر حسب این شاخص در شکل زیر ارائه شده است. هر چه نمرۀ NECI بالاتر باشد، نشانگر موفقیت بیشتر یک کشور در ایجاد محیطی پویا برای کارآفرینی است. در شکل زیر ارتباط واضحی بین سطح درآمد سرانه با شاخص کارآفرینی ملی وجود دارد؛ به گونه‌ای که هفت کشور از 12 کشوری که نمرات بالایی در NECI کسب کرده‌اند، مربوط به کشورهای با درآمد سرانۀ بیش از 40 هزار دلار هستند. قطعاً درآمد بالای سرانه در یک کشور تضمین کنندۀ محیط باکیفیت برای کارآفرینی نیست، اما در مقایسه با شرایط درآمد سرانۀ پایین، کمتر مانع کارآفرینی می‌شود.

امارات متحده عربی برای دومین سال متوالی در صدر قرار گرفته و توانسته امتیاز خود را افزایش دهد. ایران اما شرایط جالبی ندارد و از میان 51 کشور بررسی شده، رتبۀ 50 را کسب نموده است. برای دومین سال متوالی، محیط کلی کارآفرینی در ایران در ردۀ دوم پایین‌تر کیفیت‌ها قرار گرفته است. در سال گذشته، محیط کارآفرینی ایران فقط بهتر از سودان بود و در سال جاری تنها بهتر از ونزوئلا. با این حال، نمرۀ ESCI ایران در سال جاری 0.3 بهبود داشته و از 3.3 در سال گذشته به 3.6 ارتقا یافته است. این نشان می‌دهد که تلاش قابل توجهی جهت بهبود شرایط کارآفرینی صورت گرفته است. تقریباً نیمی از افرادی که در ایران در بررسی دیده‌بان جهانی کارآفرینی مورد پرسش قرار گرفته‌اند، گفته‌اند که همه‌گیری کووید-19 باعث کاهش درآمد خانوار آن‌ها شده است. 62.3% گفته‌اند که آغاز یک کسب‌وکار نسبت به سال گذشته سخت‌تر شده است. 53.4 اعلام کرده‌اند که از فناوری‌های دیجیتال برای فروش محصولات‌شان بیشتر از قبل استفاده می‌کنند. 21.6% نیز گفته‌اند به دنبال فرصت‌های جدید کارآفرینی در دوران پساکرونا هستند. 64% از مصاحبه‌شوندگان ایرانی گفته‌اند فردی را می‌شناسند که به تازگی کسب‌وکارش را آغاز کرده و 51.3% نیز معتقد بوده‌اند فرصت‌های خوبی جهت کارآفرینی در شهر آن‌ها وجود دارد. فقط 23.7% درصد گفته‌اند شروع کسب‌وکار در ایران آسان است و 27.5% اعلام نموده‌اند که قصد کارآفرینی دارند.

شما مجوز ارسال دیدگاه را ندارید