روز گذشته نتایج ششمین پایش ملی وضعیت دریافت ید از سوی وزارت بهداشت منتشر شد و نشان داد که دریافت ریزمغذی ید در بسیاری از استان‌ها به‌ویژه در دانش‌آموزان و زنان باردار نسبت به پایش قبلی دچار کاهش شده و نیازمند مداخله‌ی سریع است. ید یک ریزمغذی ضروری است که بدن برای تولید هورمون‌های تیروئیدی به آن نیاز دارد. این هورمون‌ها در تنظیم سوخت‌وساز بدن، رشد و تکامل مغزی، و عملکرد بسیاری از اندام‌ها نقش اساسی دارند. ید برای تکامل سیستم عصبی جنین ضروری است و کمبود آن می‌تواند منجر به کاهش ضریب هوشی، عقب‌ماندگی ذهنی، اختلالات شناختی و گواتر (بزرگ شدن غده‌ی تیروئید) در نوزاد شود. مطالعات نشان داده که کمبود ید در دوران کودکی می‌تواند باعث کاهش IQ تا ۱۳-۱۵ واحد شود. کمبود این ریزمغذی در زنان باردار نیز با افزایش خطر سقط جنین، مرده‌زایی و تولد نوزادان نارس همراه است.

پیشینه‌ی کمبود ید در ایران و مداخلات صورت گرفته
مطالعات اولیه در اواخر دهه‌ی 1340 نشان می‌داد که ایران یکی از مناطق مستعد کمبود ید است. بر اساس گزارش انستیتو خواربار و تغذیه در سال 1348، گواتر ناشی از کمبود ید در بیشتر شهرهای دامنه‌ی کوه‌های البرز و زاگرس شایع بود و شیوع این کمبود در برخی مناطق حتی به 80% می‌رسید! برآوردها نشان می‌داد که حدود 20 میلیون نفر از جمعیت کشور در معرض خطر کمبود ید قرار دارند. این امر باعث شد که پس از انقلاب اسلامی، اختلال‌های ناشی از کمبود ید به عنوان یکی از اولویت‌های بهداشتی کشور مورد توجه قرار گیرد و اقداماتی اساسی در این زمینه آغاز شود. در اولین قدم، کمیته‌ی کشوری پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید (IDD) در سال 1368 تشکیل شد و سه راهبرد تهیه و توزیع روغن یددار و نمک یددار، مکمل‌یاری ید برای زنان باردار از سه ماه قبل از بارداری تا هنگام زایمان، و آموزش همگانی در زمینه‌ی مصرف نمک یددار اتخاذ گردید. توزیع و فروش نمک غیریددار ممنوع شد و تولیدکنندگان موظف به افزودن ۴۰-۲۰ میلی‌گرم ید به هر کیلوگرم نمک شدند. کیسه‌های زردرنگ نمک که درب خانه‌ها توزیع می‌شد، احتمالا در خاطر بسیاری باقی مانده باشد.

نتایج برنامه‌ی کشوری پیشگیری از کمبود ید
در طول یک دهه، شیوع گواتر در ایران از 68 درصد در اوایل دهه‌ی ۱۳۶۰ به کمتر از 5 درصد در دهه‌ی ۱۳۸۰ کاهش یافت. مطالعات نشان داد که پس از اجرای برنامه، IQ متوسط کودکان ایرانی بهبود یافت و میزان سقط جنین، تولد نوزادان نارس، و عقب‌ماندگی‌های ذهنی ناشی از کمبود ید کاهش چشمگیری پیدا کرد. در سال 1380، کشور ما با کسب دو معیار مهم – پوشش مصرف نمک یددار در بیش از 90 درصد جمعیت و میانه‌ی ید ادرار دانش‌آموزان بالاتر از 100میکروگرم در دسی‌لیتر – به عنوان یکی از اولین کشورهای عاری از کمبود ید در منطقه‌ی مدیترانه‌ی شرقی معرفی شد. همچنین ایران به عنوان کشور برگزارکننده‌ی دوره‌های آموزشی پیشگیری از کمبود ید برای کارشناسان کشورهای منطقه انتخاب گردید.

تبلیغات گمراه‌کننده‌ی نمک دریا
حالا کاسبانی پیدا شده‌اند که با تبلیغ نمک دریا و ایجاد فضای منفی علیه نمک یددار تحت عنوان نمک شیمیایی، می‌خواهند این دستاورد درخشان ملی را نابود سازند. واقعیت این است که نمک دریا به‌طور طبیعی حاوی مقادیر بسیار کمی ید است و نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای نمک یددار تصفیه‌شده باشد. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که نمک دریا سرشار از ید است، اما در واقع مقدار ید موجود در آن بسیار ناچیز و ناکافی برای تامین نیاز روزانه‌ی بدن است. هرچند نمک دریا به‌طور طبیعی از آب دریا تبخیر می‌شود، اما این لزوما به معنای سالم‌تر بودن آن نیست.
نمک دریا حاوی انواع ناخالصی‌ها و فلزات سنگین مانند سرب و جیوه است که نه تنها خطر سرطانزایی آن‌ها به اثبات رسیده، بلکه باعث سوء جذب ریزمغذی‌هایی چون آهن نیز می‌شوند؛ درحالی‌که نمک یددار تصفیه‌شده از این آلودگی‌ها پاک شده است. همچنین ناخالصی‌های موجود در نمک دریا باعث پنهان شدن شوری آن می‌شود؛ در نتیجه فرد از نمک بیشتری استفاده می‌کند و احتمال پرفشاری خون در او افزایش می‌یابد. برخی فکر می‌کنند نمک دریا دارای مواد معدنی مفید برای بدن است. اگرچه این نوع نمک مقادیر ناچیزی از مواد معدنی مانند منیزیم، کلسیم و پتاسیم دارد، اما این مقدار آن‌قدر کم است که تاثیر قابل‌توجهی بر سلامتی ندارد. این مواد معدنی را می‌توان از سایر منابع غذایی مانند میوه‌ها، سبزیجات و لبنیات به‌طور مؤثرتری دریافت کرد.

برخی سودجویان و فروشندگان نمک دریا ادعا می‌کنند که این نوع نمک انرژی بدن را افزایش می‌دهد و باعث سم‌زدایی از بدن می‌شود؛ اما واقعیت این است که هیچ شواهد علمی معتبری وجود ندارد که نشان دهد نمک دریا تاثیری در افزایش انرژی یا بهبود متابولیسم دارد. این باور صرفا یک ادعای تبلیغاتی است و هیچ پایه‌ی علمی ندارد. همچنین بدن انسان سیستم طبیعی سم‌زدایی دارد که شامل کلیه‌ها، کبد و پوست است. هیچ مدرک علمی ثابت نکرده که مصرف نمک دریا بتواند سموم بدن را دفع کند و این ادعا نیز بیشتر یک ترفند تبلیغاتی است.
اساسا تقسیم‌بندی نمک به «شیمیایی» و «طبیعی» نادرست است. هر دو نوع نمک چه از سنگ نمک و چه نمک دریا گرفته شوند، ترکیب شیمیایی کلرید سدیم دارند و مصرف بیش‌ازحد هر یک از آن‌ها می‌تواند باعث افزایش فشار خون، بیماری‌های قلبی و مشکلات کلیوی شود. تفاوت جزیی در میزان سدیم بین نمک‌های مختلف تاثیر خاصی بر کاهش فشار خون ندارد. به طور کلی، نمک دریا جایگزین مناسبی برای نمک یددار تصفیه‌شده نیست. برای پیشگیری از کمبود ید و حفظ سلامت تیروئید، مصرف نمک یددار توصیه می‌شود. همچنین باید میزان مصرف نمک را کنترل کرد تا از عوارض ناشی از مصرف زیاد سدیم مانند فشار خون بالا جلوگیری شود. به منظور حفظ ید نمک یددار سعی کنید آن را در معرض نور و رطوبت قرار ندهید و حتما هنگام طبخ غذا، نمک را در مرحله‌ی انتهایی پخت به غذا اضافه نمایید.

---

 یادداشت فوق در تاریخ 23 اسفند 1403 در خبرگزاری مهر منتشر شده است.

mehrnews.com/x37t4x

شما مجوز ارسال دیدگاه را ندارید